Αυτό το ηλεκτρονικό άρθρο δημοσιεύτηκε από το αφοα στις 05/06/24.

Η αντίστροφη μέτρηση για τον 3ο παγκόσμιο πόλεμο

Του Γρηγόρη Ιωάννου

Μετά την επικράτηση της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο φόβος ενός 3ου παγκοσμίου πολέμου και συνεπακόλουθα ενός πυρηνικού ολέθρου σπρώχτηκε μακριά. Σε βαθμό που ξεχάσαμε αυτό που ξέραμε ως δεδομένο σε προηγούμενες δεκαετίες – ότι τα πυρηνικά που υπάρχουν, τουλάχιστον από τη δεκαετία του 1970, δεν αυτά που είχαν και χρησιμοποίησαν οι ΗΠΑ το 1945 αλλά πολύ περισσότερα, πολύ ισχυρότερα, διάσπαρτα σε αρκετές χώρες και ικανά για να καταστρέψουν ολόκληρο τον πλανήτη. Το κτύπημα της Ουκρανίας στις υποδομές έγκαιρης προειδοποίησης πυρηνικής επίθεσης της Ρωσίας στα σύνορά της με το Ιράν (που δεν έχει καμία σχέση με τις μάχες στο έδαφος της Ουκρανίας και που δεν θα μπορούσε να γίνει χωρίς αμερικάνικη τεχνική στήριξη) και η δημόσια πλέον παραδοχή από μια ομάδα δυτικών κρατών ότι τα οπλικά τους συστήματα στην Ουκρανία «δικαιούνται» να κτυπούν στόχους εντός ρωσικού εδάφους σηματοδοτούν πλέον όχι απλώς κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία, αλλά πιθανότατα και ένα σημείο χωρίς επιστροφή.

Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και η απώλεια της ευρύτερης σφαίρας επιρροής της έδωσε την εντύπωση της ενίσχυσης των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στα πλαίσια μιας ανανεωμένης παγκόσμιας ηγεμονίας που επενδύθηκε με τα ιδεολογήματα περί «μοναδικής υπερδύναμης» και θεωρητικοποιήθηκε ως «παγκοσμιοποίηση», «τέλος της ιστορίας» και τα συναφή. Αυτό όμως που φάνταζε ως μονοκρατορία των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1990 ήταν μια εικόνα που δεν αντιστοιχούσε στην υλική πραγματικότητα. Η οικονομική ισχύς των ΗΠΑ ήταν ήδη σε διαδικασία σμίκρυνσης με σχετικούς όρους από τη δεκαετία του 1980, η πολιτική της επιρροή μικρότερη το 1995 απ’ ό,τι το 1965, ενώ ακόμα και στο προνομιακό της πεδίο, το στρατιωτικό, ο 2ος πόλεμος του Ιράκ τη δεκαετία του 2000 επιβεβαίωσε αυτά που ήταν ήδη γνωστά από τη δεκαετία του 1970 με τον πόλεμο του Βιετνάμ – ότι η αμερικάνικη πολεμική μηχανή δεν είναι ανίκητη, και ότι η στρατιωτική ισχύς από μόνη της δεν μπορεί να παραγάγει πολιτικά αποτελέσματα.

Παρότι η Δύση διατηρεί το τεχνολογικό προβάδισμα παγκόσμια, η Κίνα έχει πλέον υπερκεράσει τις ΗΠΑ ως οικονομικό μέγεθος, και η συνολική ισορροπία πολιτικού μεγέθους μεταξύ Δύσης και Υπολοίπων έχει μεταβληθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε βάρος της Δύσης. Πέραν του πεδίου της παραγωγής, αυτή η μεταβολή άρχισε ήδη να αποτυπώνεται και σε διεθνές θεσμικό επίπεδο. Η διατήρηση της κυριαρχίας του δολαρίου ως παγκόσμιου νομίσματος αποκρύβει την ένταση της μεταβολής που συντελείται, και συντηρεί το πλεονέκτημα των ΗΠΑ. Όμως στον ορίζοντα μπροστά μας, το τέλος της πρωτοκαθεδρίας των ΗΠΑ είναι ήδη ορατό.

Σε δομικό επίπεδο παραμένουν τα διογκούμενα ζητήματα του παγκόσμιου καπιταλισμού (χρέος, κοινωνικές ανισότητες, οικονομικές στρεβλώσεις και ανισορροπίες κ.λπ.) που απλώς σπρώχτηκαν παρακάτω με τη διαχείριση της χρηματο-οικονομικής κρίσης του 2008 και της πανδημίας του 2020, ενώ η παγκόσμια οικολογική κρίση έχει ήδη αρχίσει να δημιουργεί κλιματικούς πρόσφυγες. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν τουλάχιστον 3 σημεία στον πλανήτη που μπορεί με πολύ ραγδαίους ρυθμούς να μετατραπούν σε μέτωπα του 3ου Παγκοσμίου Πολέμου: η Ουκρανία και κατ’ επέκταση μεγάλο μέρος της Ευρώπης, το Ιράν και κατ’ επέκταση ολόκληρη η Μέση Ανατολή, και η Ταϊβάν και κατ’ επέκταση όλη η θάλασσα της Κίνας. Η διάταξη δυνάμεων, όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, σε συνάρτηση με τις ρητορικές και τις πρακτικές που υιοθετούνται έχουν διαμορφώσει ένα πραγματικά εκρηκτικό πολιτικό μίγμα.

Στη Μέση Ανατολή, η απόπειρα του Ισραήλ να εδραιωθεί ως ο ηγεμόνας της περιοχής σκοντάφτει από τη μία στο Ιράν και από την άλλη στους Παλαιστίνιους. Αντιμετωπίζοντας ένα ιστορικών διαστάσεων αδιέξοδο, και με την ακροδεξιά να έχει εδραιωθεί στην εξουσία εσωτερικά του, το Ισραήλ επιχειρεί τα τελευταία χρόνια να υπερκεράσει και τα δύο εμπόδια μαζί. Αυτό που κάνει σήμερα στη Γάζα θα το επιχειρήσει αύριο στη Δυτική Όχθη και μεθαύριο στον Λίβανο. Δεν φαίνεται να είναι ικανό να σταματήσει μέχρι να προκαλέσει την παρέμβαση του Ιράν αναμένοντας ότι μπορεί να βγει ενισχυμένο μέσα από μια γενικευμένη ανάφλεξη της Μέσης Ανατολής. Στη θάλασσα της Κίνας, η εντεινόμενη συμμετοχή της Ταϊβάν στον εμπορικό και οικονομικό ανταγωνισμό ΗΠΑ-Κίνας τα τελευταία χρόνια και η απόπειρά της να αποσχιστεί και τυπικά από την Κίνα είναι θέμα χρόνου να προκαλέσει δυναμική κινέζικη αντίδραση. Η Κίνα, που άρχισε να προβάλλει παγκόσμια το αυξημένο της οικονομικό της βάρος, δεν θα ανεχτεί μια εχθρικά διακείμενη Ταϊβάν εξοπλισμένη με δυτικά όπλα να της περιορίζει τη γεωπολιτική επιρροή μπροστά από τις ακτές της. Αν όντως η Ταϊβάν μετατραπεί σε μια «άλλη Ουκρανία», η πορεία προς μια ανοιχτή σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας μπορεί να προχωρήσει με πολύ ραγδαίους ρυθμούς.

Στην ανατολική Ευρώπη, με μια έννοια ο 3ος παγκόσμιος πόλεμος είναι ήδη έτοιμος να ξεκινήσει, έστω και αν η σύγκρουση στην Ουκρανία διεξάγεται ακόμα διά αντιπροσώπου από την πλευρά της Δύσης. Ο οικονομικός πόλεμος Δύσης-Ρωσίας με τις κυρώσεις, τους αποκλεισμούς από ελεγχόμενους διεθνείς θεσμούς, το καθεστώς λογοκρισίας στο εσωτερικό που εντείνεται στο όνομα της καταπολέμησης της «δυτικοκινούμενης» ή «ρωσοκινούμενης» πληροφόρησης ανάλογα με την επικράτεια που βρίσκεται κανείς, η κούρσα εξοπλισμών που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη δείχνουν ότι δεν υπάρχει επιστροφή. Στην Ευρώπη, η ακροδεξιά, εδώ και δεκαετίες σε άνοδο, αναμένει τώρα να σημειώσει εκλογικά ποσοστά που έχει να πάρει από τον Μεσοπόλεμο. Η όποια επίφαση στοιχειώδους ανεξαρτησίας κατάφερε να οικοδομήσει η Ευρώπη από τις ΗΠΑ στο γύρισμα του αιώνα, κατέρρευσε στην Ουκρανία την τελευταία δεκαετία. Από το γνωστό «fuck the EU» της Βικτώριας Νούλαντ όταν επέλεγε άτομα για την «επαναστατική» ή «πραξικοπηματική» (ανάλογα με την οπτική του καθενός) κυβέρνηση στο Κίεβο το 2014, μέχρι την ανατίναξη του Νορντ Στρημ 2 με τη Γερμανία που πλήρωσε την κατασκευή του να μην αρθρώνει ούτε μια λέξη, η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να έχει αποδεκτεί τον ρόλο που της ανατέθηκε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το έδαφος και οι πληθυσμοί της είναι πλέον στη διάθεση των ΗΠΑ ως εργαλείο, ως πεδίο και ως πρώτη ύλη για τον πόλεμο Δύσης-Ρωσίας, καθώς η ευρωπαϊκή ηγεσία αποφάσισε ότι αυτός είναι αναπόφευκτος και προτιμότερος από ένα γεωπολιτικό συμβιβασμό. Μια ματιά στο βασικό προεκλογικό σποτ της Ούρσουλα φον ντερ Λάιν, ίσως της πιο κυνικής επικεφαλής Ευρωπαϊκής Ένωσης που υπήρξε ποτέ, είναι αρκετή για να διαπιστώσει κανείς ότι μπροστά μας ξεδιπλώνεται ένας μιλιταρισμός που θυμίζει τις απαρχές των παγκοσμίων πολέμων.

Η κατάσταση είναι μάλλον πολύ χειρότερη από όσο φαίνεται. Διότι ενώ τα πράγματα σπρώχνονται αργά αλλά σταθερά προς την κλιμάκωση, στην κοινωνία δεν υπάρχει επαρκής συνειδητοποίηση των συνεπειών αυτής της πορείας. Δεν είμαι σίγουρος τι ψευδαισθήσεις καλλιεργούνται και τι ιδεολογήματα κυκλοφορούν στην Ανατολή. Στη Δύση όμως η ψευδαίσθηση ότι οι ΗΠΑ μπορεί να μεταχειριστούν τη Ρωσία ως περίπου ένα Ιράκ ή ως μια Λιβυή, και τον Πούτιν ως έναν Σάνταμ Χουσέιν ή ως έναν Καντάφι είναι πράγματι διαδεδομένη παρά τη φαιδρότητά της. Κάποια στιγμή θα γίνει βέβαια αντιληπτό στη Δύση ότι η Ρωσία δεν μπορεί να «ηττηθεί στρατηγικά» στην Ουκρανία τουλάχιστον χωρίς παγκόσμιο πόλεμο. Τότε όμως θα είναι μάλλον αργά, διότι οι μεγάλης κλίμακας ή/και έντασης πολεμικές εχθροπραξίες θα έχουν ήδη ξεκινήσει. Η πορεία όμως προς τον 3ο παγκόσμιο πόλεμο τώρα είναι που πρέπει να ανακοπεί. Πρέπει να βρούμε τους τρόπους να την ανακόψουμε. Αλλιώς θα είμαστε όχι μόνο θύματα αλλά και συνεργοί της επερχόμενης καταστροφής.