Αυτό το ηλεκτρονικό άρθρο δημοσιεύτηκε τον Ιούνη του 2014 στην ηλεκτρονική σελίδα της Αγκάρρας.

27 Ιούνη, 2014

Η οικονομία του Χίπστερ: το παράδειγμα της Λευκωσίας

– …η απορρόφηση πλεόνασματος μέσω αστικού μετασχηματισμού έχει μια πιο σκοτεινή πλευρά. Απαιτεί επαναλαμβανόμενες εξάρσεις της αστικής αναδιάρθρωσης, μέσω της “δημιουργικής καταστροφής”. Αυτό έχει σχεδόν πάντα μια ταξική διάσταση αφού είναι συνήθως οι φτωχοί, οι μη προνομιούχοι και οι περιθωριοποιημένοι από την πολιτική εξουσία που πλήττονται πρώτα και κύρια από αυτή τη διαδικασία. Η βία είναι απαραίτητη για να επιτευχθεί ο νέος αστικός κόσμος πάνω στα συντρίμμια του παλιού.

– Ντέιβιντ Χάρβευ “Το δικαίωμα στην πόλη”

Έχουμε αναζητήσει την ουσία του Xίπστερ σε παλαιότερη ανάρτηση. Αντιλαμβανόμενοι λοιπόν ότι το Χίπστερ ειναι η πολιτισμικη λογικη του ιδιου του εμπορευματος, επιχειρούμε σε αυτό το άρθρο να δούμε πως αναπτύσσεται και ξετυλιγεται στην περίπτωση της Λευκωσίας.

Η παλιά πόλη της Λευκωσίας νοσούσε, πολλοί φτωχοί περιφέρονταν για χρόνια στις ημι-γκρεμισμένες οδούς, πολλά από τα κτήρια ήταν άδεια, το τοπίο γκρίζο, άσε που για πολλούς θύμιζε και τα γεγονότα του 74΄. Το τέλειο περιβάλλον για την παρουσία μεταναστών, σε υποβαθμισμένες περιοχές που είναι πιο φτηνά, με επαγγέλματα συνήθως χειρονακτικής φύσεως, μόλις που μπορούσαν να επιβιώσουν.

Η ιστορία λοιπόν ξεκινάει ως εξής: η μουντή παλιά πόλη, επιρρεπής στην εγκληματικότητα και την «νεανική παραβατικότητα» πρέπει να «αναβαθμιστεί» και να «αναζωογονηθεί».

Τα πρώτα καφέ που άνοιξαν, έφεραν μαζί τους και τις συχνότατες περιπολίες της αστυνομίας, το ρατσιστικό έλεγχο για την δήθεν πάταξη της «εγκληματικότητας». Τα παραδείγματα πολλά, το Χίπστερ ένοιωσε ασφάλεια για να εισέλθει σε μια περιοχή που άλλοτε το τρομοκρατούσε. Η αστυνομία έπαιξε ανοικτά το ρόλο του διαφυλακτή της ιδιοκτησίας. Έτσι, οι καταναλωτές αγόραζαν όσο οι αστυνομικοί «καθάριζαν». Όσο περισσότερο εμπόρευμα ρέει στην περιοχή, το Χίπστερ διογκώνεται δίχως ταβάνι.

Ο «πόλεμος» ενάντια στο «γκρίζο» δεν είναι βέβαια Κυπριακής καταγωγής. Η Wall Street Journal αφιέρωσε πριν από λίγο καιρό ένα άρθρο ακριβώς σε αυτό το θέμα, ο τίτλος «παλεύοντας την αστική σήψη με τέχνη». Το Χίπστερ κηρύσσει πόλεμο σε ότι δεν έχει χρώμα, σε ότι δεν ανταλλάζεται, σε ότι δεν αγοράζεται.

Στην περίπτωση της παλιάς πόλης της Λευκωσίας, ακόμη και ανατρεπτική τέχνη όπως τα γκράφιτι επιστρατεύθηκαν για να δώσουν μια νότα ασφάλειας και ευδιαθεσίας στους τουρίστες και τους καταναλωτές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η χρησιμοποίηση γκράφιτι για τις ανάγκες διαφήμισης πάρτυ. Τα ρεπορτάζ των καναλιών άρχισαν να κατεβαίνουν εκεί που άλλοτε θύμιζε ερειπωμένη περιοχή από τα ‘σημάδια’ του 1974, τα ξεχασμένα μικρομάγαζα και τις τρώγλες στις οποίες ‘στοίβαζαν’ τους μετανάστες. Για το Χίπστερ, η ιστορία της παλιάς Λευκωσίας σταμάτησε το 1974· ήταν χωρίς αίγλη αφού δεν μπορούσε να προσκαλέσει καταναλωτές, οι δραστηριότητες της οποίας περιορίζονταν σε μια προσπάθεια «απόδειξης» της εθνικιστικής ιστοριογραφίας μέσα από τουριστικές περιοδείες προς την πράσινη γραμμή. Η περιοχή ήταν ανέραστη, χωρίς αισθητική, που θα μπορούσε να καταστραφεί δίχως ίχνος ρομαντισμού. Ο Δήμος σε μια σειρά από ‘πρωτοβουλίες’ για ανασύνταξη του αστικού χαρακτήρα της παλιάς πόλης, ‘έδωσε χώρο’ σε νεαρούς να ‘μπογιατίσουν’ αρκετά σημεία της πόλης για αυτό το σκοπό.

μια δραστηριότητα η οποία άλλοτε χαρακτηριζόταν “βανδαλισμός”, καθυποτάχτηκε από το Χίπστερ για δικούς του σκοπούς

Η μαζική κάθοδος νεαρών καλλιτεχνών και μαζί τους το Χίπστερ, άφησε όμως τους απροετοίμαστους κάτοικους της περιοχής με διάφορα προβλήματα. Προβλήματα με το κυκλοφοριακό, αφού η μαζική κάθοδος αυτοκινήτων σε μια περιοχή τόσο μικρή πρόσθεσε προβλήματα όχι μόνο πρόσβασης αλλά δημιουργήθηκε και μια αίσθηση αποπνικτικής ατμόσφαιρας σε συνδυασμό με την φασαριόζικη κατάσταση. Στις περισσότερες περιοχές για παράδειγμα η πρόσβαση ατόμων με αναπηρία δεν υπάρχει καν. Προβλήματα με τα σκουπίδια, τα εξαφανισμένα παγκάκια, τα κομμένα δέντρα, μια γενική επιδείνωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

“Όπως και σε όλες τις προηγούμενες φάσεις, αυτή η πιο πρόσφατη ριζική επέκταση της αστικής διαδικασίας έφερε μαζί απίστευτες μεταμορφώσεις του τρόπου ζωής.H ποιότητα της αστικής ζωής έχει γίνει εμπόρευμα για όσους έχουν τα χρήματα, όπως έχει και η ίδια η πόλη σε ένα κόσμο όπου ο καταναλωτισμός, ο τουρισμός, οι πολιτιστικές υπηρεσίες και οι βιομηχανίες που βασίζονται στη γνώση έχουν μετατραπεί σε σημαντικές πτυχές της αστικής πολιτικής οικονομίας. Η μεταμοντέρνα τάση για την ενθάρρυνση της δημιουργίας εξειδικευμένων τμημάτων της αγοράς, τόσο σε αστικές επιλογές στον τρόπο ζωής και στις καταναλωτικές συνήθειες, και πολιτιστικές μορφές, περιβάλλει τη σύγχρονη αστική εμπειρία με μια αύρα ελευθερίας επιλογής στην αγορά, εφόσον έχετε τα χρήματα. Τα εμπορικά κέντρα, το εμπορικά συγκροτήματα και καταστήματα πολλαπλασιάζονται (η παραγωγή του καθενός έχει γίνει μεγάλη επιχείρηση), όπως και τα fast food αλλά και καλλιτεχνικής φύσεως αγορές, μπουτίκ κουλτούρας, όπως η Sharon Zukin το βάζει χαριτωμένα, «η ειρήνευση μέσω του cappuccino.” - Ντ.Χάρβευ “Το δικαίωμα στην πόλη”

Το Χίπστερ σιχαίνεται να το αποκαλούν με το όνομά του, προτιμάει να περιφέρεται και να παρουσιάζεται σαν μια φυσική παρουσία που δεν επιδέχεται «ταμπέλλωμα». Θέλει να είναι αόριστο και ελαστικό, γι’ αυτό και κτίζει την οικονομία του σε αυτά τα μέτρα. Την ίδια στιγμή που το αποκαλείς με το όνομά του, Χίπστερ, νιώθει ότι το κριτικάρεις.

Υπάρχει όμως ένα πράγμα που κατάφερε το Χίπστερ: και αυτό ήταν να δημιουργήσει γρήγορα, εύκολα και χωρίς πολύ κόπο μια εικόνα ανάπτυξης της περιοχής μέσω της παροχής υπηρεσιών. Αυτό αντανακλάται στις τιμές των μαγαζιών τα οποία αυξήθηκαν κατακόρυφα. Σχεδιαστές μόδας, μικρο-μάγαζα μπίστρο, μπαράκια, φωτογράφικά στούντιο, πολυχώροι, προγραμματιστές υπολογιστών και εταιρίες start ups έχουν την τιμητική τους. Αυτή μάλιστα είναι η στρατηγική του, την οποία εφαρμόζει παντού. Τα ενοίκια ανέβηκαν επίσης, ενώ η οικονομική κρίση τα κράτησε για την ώρα σε κάποια σταθερά επίπεδα. Αυτά τα επίπεδα όμως αρκούν για να μετακινήσουν τους μετανάστες εκτός, σε συνδυασμό με τις επιχειρήσεις «σκούπα» της αστυνομίας. Μάλιστα, οι επιχειρήσεις της αστυνομίας φαίνεται να τυγχάνουν θετικής αντιμετώπισης από πλειάδα καταναλωτών, κάτι που φάνηκε με την παντελής έλλειψη συμπάθειας της ευρύτερης κοινωνίας πέραν των ακτιβιστών στο γεγονός με τον αστυνομικό που έσπασε το πόδι Αφρικανού.

Αυτό δεν έρχεται σαν έκπληξη βέβαια. Η επιλεκτική νοσταλγία για την παλιά Λευκωσία και οι συνεχόμενες αναφωνήσεις «εγεμώσαμε ξένους δαμέσα» και «το κέντρο της πόλης έχει παραπάνω ξένους απ’ ότι Κυπραίους» και άλλα πολλά είναι αναπόσπαστο μέρος του Χίπστερ. Το Xίπστερ έχει την πολιτική επιρροή για να διαμορφώσει και να χρωματίσει τις εργασίες υποδομών με νέους τρόπους ανακατανομής του πλούτου προς τα πάνω, και νέους αποκλεισμούς. Το Xίπστερ όμως τραγουδάει, γελάει, παίζει, ερωτεύεται και συναναστρέφεται πάντα με αντίτιμο και δίχως καμιά ενοχή για τους εκτοπισθέντες και τους κατοίκους της περιοχής.

Η Υπουργός εργασίας Ζέτα Αιμιλιανίδου βάλθηκε να το αναγκάσει να δώσει προτεραιότητα στους Κύπριους εργαζόμενους. Για αυτό το λόγο, οι εργαζόμενοι πρέπει να ανταποκριθούν στις προσπάθειες αυτές και να ανταγωνιστούν σαν εργατικό δυναμικό. Για αντάλλαγμα σε αυτή τους την αφοσίωση, το Χίπστερ χρίζει τους μετανάστες αχρείαστους. Χωρίς δουλειά, και με την συνεχή παρουσία της αστυνομίας να παραμονεύει, η περιοχή «καθαρίζει» ευκολότερα. Μόνο αν οι Κύπριοι εργαζόμενοι δεχτούν μειώσεις μισθών και εργατικών δικαιωμάτων. Η κατάργηση της Κυριακής με την επέκταση του τουριστικού ωραρίου παντού, ήταν μια προσπάθεια υλοποίησης αυτής της υπόσχεσης. Μάλιστα τα νούμερα της ανεργίας έχουν συγκρατηθεί κατά κάποιο τρόπο, αφού οι επιχειρηματίες εργοδοτούν . Το Χίπστερ λέει «παρά τίποτε καλύτερα και τα 200 ευρώ».

Το Χίπστερ βλέπει παντού επιχειρηματικές ευκαιρίες. Ο τρόπος αντιμετώπισης του κυκλοφοριακού προβλήματος που δημιουργήθηκε από το ίδιο, το Χίπστερ το λύνει με αντίτιμο. Οι χώροι στάθμευσης έχουν εξελιχθεί σε επιχείρηση διαρκείας, με τον Δήμο να υιοθετεί ανάλογη στάση. Άλλωστε η αύξηση αποκλεισμών μέσω του αντίτιμου θα μειώσει τα αμάξια που μπαίνουν στην πόλη. Μάλιστα, οι αστυνομία Κύπρου έχει αυξήσει κατά πολύ τα έσοδά της ρίχνοντας την ευθύνη βέβαια στους αναίσθητους που σταθμεύουν όπου βρουν. Η αστυνομία βρήκε ένα επίπεδο στο οποίο έγινε εξαιρετικά αποδοτική.

Οι πολιτιστικές δραστηριότητες έχουν πάντα σπόνσορες και διαφημιστικό χαρακτήρα

Το Χίπστερ εστιάζει πάντα στην αισθητική, όχι στους ανθρώπους. Οι άνθρωποι για το Χίπστερ είναι αισθητική. Για αυτό το λόγο, το Χίπστερ χαίρεται που οι δρόμοι «καθάρισαν» από τους ακαλαίσθητους φτωχούς μετανάστες. Οι φτωχοί θεωρούνται μιάσματα οι οποίοι είναι αδύναμοι ή ανίκανοι στην οικονομία της ανταλλακτικής αξίας. Για αυτό το λόγο δεν έχουν πρόσβαση στην ζωή. Δεν είναι και δα παράξενο το γεγονός ότι στα περισσότερα μαγαζιά, δεν θα δεις μετανάστες. Αυτοί περιστρέφονται στα σοκάκια όπου το Χίπστερ τους έχει αφήσει για να μπαινοβγαίνουν στη δουλειά. Αυτοί που δουλεύουν την πόλη, δεν την απολαμβάνουν.

Οι αποκλεισμοί ονομάζονται πλέον «δημιουργική ανανέωση». Οι υπέρμαχοι του Χίπστερ καυχιόνται ότι το κόλπο πέτυχε, η αναζωογόνηση ήρθε και πλέον αρκετοί άνθρωποι βρήκαν δουλειά. Μάλιστα είναι έτοιμοι να παραδεχτούν και κάποια μικρό-προβλήματα τα οποία προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια της επικράτησής τους. Καμιά γρήγορη αλλαγή όμως δεν έρχεται χωρίς κάποια προβλήματα, αυτά θα φτιάξουν καλή θέληση, με νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες· είναι θέμα χρόνου. Άλλωστε το Χίπστερ δεν είχε αντίπαλο στην προσπάθεια του να κατακτήσει την πόλη. Οι λιγοστοί θαμώνες των ελεύθερων περιοχών θα συμβίωναν για κάποιο καιρό με τα μαγαζιά, μέχρι να τους πνίξει το κύμα και να «μεταναστεύσουν» σε άλλες περιοχές. Με εξαίρεση κάποιες πολύ ασθενές κριτικές της «φάσης που χάνεται» μάλιστα, όλοι βλέπουν με χαρά το θέαμα. Το Χίπστερ τους θεωρεί χαριτωμένους και τους εντάσσει στο πλαίσιο της «εναλλακτικής κουλτούρας» της περιοχής.

η “εναλλάκτικότητα” ενσωματώνεται από το Χίπστερ. Πλέον ακόμη και αυτοί που δεν πολυγουστάρουν την φασαριόζικη κατάσταση στις κεντρικές πλατείες μπορούν μέσα σε ένα λεπτό να βρεθούν σε μια “εναλλακτική” φάση.

Το Χίπστερ είναι το φάντασμα της οικονομικής θεωρίας «trickle-down», σύμφωνα με την οποία οι πλουσιότεροι θα απολαύσουν ξοδεύοντας και θα δημιουργηθούν ευκαιρίες και στους λιγότερο τυχερούς. Το ολοκληρωτικό κύμα εμπορευματοποίησης κάθε δραστηριότητας της πόλης. Υπό αυτό το πρίσμα αντίληψης, δεν είναι τυχαία η κατακόρυφη αύξηση «φιλανθρωπικών» εκδηλώσεων στην περιοχή με σπόνσορες φυσικά για την απαραίτητη διαφήμιση προϊόντων, προσώπων και υπηρεσιών. Το Χίπστερ έχει γεμίσει την παλιά Λευκωσία με κόσμο ο οποίος μπορεί να αποδεχτεί τα πάντα, εκτός από την αλλαγή της οικονομίας της ανταλλαγής και των αποκλεισμών. Ένα μεγάλο μέρος έχει πείσει τον εαυτό του ότι έχει ξεπεράσει παλαιά σύνδρομα ομοφοβίας, παλαιά στερεότυπα για τα φύλα και πολλά άλλα, αφού για αυτούς το πρόβλημα ήταν θέμα κουλτούρας και παιδείας. Άλλωστε η μεγάλη νίκη του φεστιβάλ «Υπερηφάνειας» το έχει αποδείξει αυτό. Το Χίπστερ δεν βλέπει αποκλεισμούς, βλέπει το μέλλον με ανάπτυξη και αισιοδοξία. Η Λευκωσία έχει στηθεί πλέον στα μέτρα του.

Για το Χίπστερ το αντίθετο του καπιταλισμού, είναι η εικόνα που θα αφήσει όταν φύγει από την περιοχή για να βγάλει κέρδος από αλλού…τα ερείπια.

ΥΓ: οι περισσότερες φωτογραφίες αλιεύθηκαν από το διαδίκτυο.

* Η φωτογραφία στο εξώφυλλο είναι από την ιστοσελίδα του Δήμου, ο οποίος τις κλείδωσε για να μην μπορούμε να τις κατεβάσουμε. Αλλά όπου υπάρχει η θέληση, υπάρχει και ο τρόπος.