Κυπριακό Κινηματικό Αρχείο
Cyprus Movements Archive
Kıbrıs Sosyal Hareket Arşivi

Όταν ξυπνούν οι ιθαγενείς

Οταν ο Frantz Fanon, ένας γαλλόφωνος νέγρος διανοούμενος της δεκαετίας του 50-60, άρχισε να αναλύει την προσωπική του εμπειρία και αυτήν των ομόχρωμων συμπατριωτών του, βρέθηκε σε ένα αδιέξοδο.

Τα ίδια τα πνευματικά όπλα με τα οποία τον είχε εξοπλίσει η γαλλική κουλτούρα άρχισαν να στρέφονται ενάντια στη «μητέρα πατρίδα» . Οι ίδιες οι επιταγές της γαλλικής κουλτούρας (για αξιοπρέπεια και προσωπική αυτονομία) τον οδηγούσαν να αντικρύσει με μια αδίσταχτη λογική την κρυφή αλήθεια της σχέσης του με τη Γαλλία - παρέμενε ένας ιθαγενής, ένας νέγρος με λευκή μάσκα. Μερικές δεκαετίες αργότερα ένας άλλος τριτοκοσμικός ιθαγενής, ο Ινδός Salman Rushdie που επίσης έγινε αποδεχτός από την κουλτούρα της μητρόπολης, θα έκφραζε αυτή την οδυνηρή διαπίστωση με σαρκαστική ειρωνεία, σε ένα μυθιστόρημα:

«Ένοιωσε τη γέννα εκείνης της αδυσώπητης οργής που θα έκαιε μέσα του, χωρίς να υποχωρεί, για περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα - που θα εξάτμιζε την παιδική λατρεία του πατέρα και θα τον έκανε ένα μοντέρνο άνθρωπο - ένα άνθρωπο που θα έκανε ότι καλύτερο μπορούσε από εδώ και μπρος, να ζήσει χωρίς Θεό οποιοσδήποτε είδους, κάτι που θα τροφοδοτούσε, ίσως, την φλόγα της αποφασιστικότητας του να γίνει αυτό που ο πατέρας του δεν ήταν, δεν μπορούσε να γίνει, δηλαδή, ένας σωστός και καλός Άγγλος.

…Τις χειμωνιάτικες νύχτες, αυτός που δεν είχε κοιμηθεί παρά κάτω από ένα σεντόνι, κοιμόταν τώρα κάτω από βουνά μαλιού και ένοιωθε σαν φυσιογνωμία από αρχαίο μύθο, καταδικασμένο από τους Θεούς να έχει ένα βράχο να πιέζει πάνω το στήθος του. Αλλά δεν πειράζει, θα γινόταν Άγγλος ακόμα και αν οι συμμαθητές του κρυφογελούσαν με τη φωνή του και τον άφηναν έξω από τα παιχνίδια τους, γιατί αυτοί οι αποκλεισμοί αύξαναν την αποφασιστικότητα του - και ήταν τότε που άρχισε να παίζει θέατρο, να βρίσκει μάσκες που θα αναγνώριζαν αυτοί οι τυπάδες, χλωμές μάσκες, μάσκες κλόουν μέχρι που τους έπεισε ότι ήταν εντάξει, ότι ήταν άνθρωπος σαν και αυτούς. Τους κοροΐδεψε με τον ίδιο τρόπο που ένα ευαίσθητο ανθρώπινο ον μπορεί να πείσει γορίλλες να τον δεχτούν στην οικογένεια τους, να τον χαϊδεύουν, να τον αγκαλιάζουν και να του μπουκώνουν μπανάνες στο στόμα».

Η σχέση των Κυπρίων με την ιδεολογία του Ελληνικού εθνικισμού ήταν ανάλογη με την εμπειρία του Φανόν και του Rushdie. Διαπαιδαγωγηθήκαμε για περίπου ένα αιώνα με τις υποτιθέμενες αρχές του νεοελληνικού έθνους. Δεν μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι οι Κύπριοι πήραν στα σοβαρά τα οράματα και τις υποσχέσεις. (Άσχετα αν διατηρούσαν κρυφές ή φανερές αμφιβολίες για τον ολοκληρωτισμό της εισαγόμενης εθνικής ταυτότητας).

Έμαθαν λ.χ. για την αρχαία Ελληνική Δημοκρατία και πίστεψαν σε αυτή ν για να αναγκαστούν τελικά να υπερασπιστούν τη δημοκρατία με το αίμα τους απέναντι στο κράτος των Αθηνών και τους εθνικόφρονες του «Ελληνισμού» στην Κύπρο την 15η του Ιούλη.

Πίστευαν, επίσης, πολύ περισσότερο (από όσο επέτρεπε ο Ελληνοχριστιανισμός των Αθηνών φαίνεται) στο «αγαπάτε αλλήλους» του Ναζωραίου για αυτό οι εθνικόφρονες φρόντισαν να τους εξηγήσουν με τη βία ότι έπρεπε να μισούν «τους εθνικούς εχθρούς». Αγάπησαν οι Κύπριοι τον πόνο των νεοελλήνων, τον αγώνα τους για μια αξιοπρέπεια, για να αντιμετωπίσουν μετά οι ίδιοι την υπεροπτική συμπεριφορά των πρέσβεων-νομαρχών, των στρατιωτικών και των διανοουμένων του Ελληνικού κράτους. Αυτό το κράτος των Αθηνών και ο Ελληνικός Εθνικισμός στην Κύπρο και την Ελλάδα δεν σεβάστηκαν ούτε για μια στιγμή τα λόγια τους, τα οράματα που εξήγαγαν τόσο πλουσιοπάροχα την κυπριακή αποικία - πολέμησαν με πρωτοφανές μίσος (ακόμα και σε συνεργασία με τον άσπονδο εχθρό του, την Τουρκία) το πρώτο αυτοχθόν όραμα ελευθερίας που γεννήθηκε σε αυτόν το τόπο - την Ανεξαρτησία όπως και κάθε απόπειρα των κυπριών να δράσουν σαν αυτόνομα ιστορικά υποκείμενα αντί σαν τυφλά όργανα του «εθνικού κέντρου».

Οπως ο Φανόν και ο Rushdie διεπίστωναν με τραγική οργή ότι οι «μητέρες πατρίδες» τους ξεγέλασαν, έτσι και οι Κύπριοι διαπιστώνουν σχεδόν καθημερινά με μια αυξανόμενη οργή τα «ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» της Αθήνας και της Άγκυρας. Αυτή η οργή (που είναι και μια έκφραση ενηλικίωσης - οδυνηρής ή λυτρωτικής) μπορεί να εκφράζεται με μια γελοία όσο και χυδαία επίδειξη νεοπλουτισμού (ο ιθαγενής μπορεί να επιδεικνύει πλέον ότι έχει και αυτός τα μαγικά μπιχλιμπίδια των αποικιοκρατών) με μια εκδικητική στροφή σε άλλους προστάτες-μητέρες (την ΕΣΣΔ παλιά, την Αγγλία, το κυπριακό κράτος για τους Τουρκοκύπριους) ή με αυτήν την παγερή αδιαφορία απέναντι στις εθνικές εξάρσεις. Ή πιο αυθεντικά, ίσως να εκφράζεται με αυτόν τον καθημερινό σημειολογικό ανταρτοπόλεμο που εκνευρίζει τόσο τους νεοεθνικόφρονες. Με την κλοπή και το κάψιμο των Ελληνικών σημαιών. Με τη δήλωση είμαι Κύπριος, όχι Ελληνας. Με την ντροπαλή αλλά αδίσταχτη υπεράσπιση της διαλέκτου. Με την δειλή προσθήκη για την «κυπριακή ιδιαιτερότητα» στους εθνικιστικούς παροξυσμούς για την Ελληνική ταυτότητα. Ή έστω και σαν ψευδής συνείδηση με τις απαιτήσεις των νεόεθνικόφρονων «να αναλάβει η Ελλάδα της ευθύνες της». (Η κομπλεξική κραυγή του δουλοπάροικου που αναζητά αφέντες).

Ο γυμνός βασιλιάς

Ο βασιλιάς είναι πλέον γυμνός. Ο Ελληνικός εθνικισμός (όπως και ο Τουρκικός που μας ήρθε με κάποια καθυστέρηση) δεν έχει πλέον τίποτα να προσφέρει - ούτε και σαν αντίπαλος σε κάποιο διάλογο. Μοιάζει με ένα ιεραπόστολο που με τη βοήθεια των τοπικών ζαπτιέδων της δυτικής Αποικιοκρατίας επέβαλε κάποτε την εξουσία του στο όνομα - του εκπολιτισμού, της απελευθέρωσης, της σωτηρίας των ιθαγενών. Κάτω από την σκιά των όπλων και της τρομοκρατίας του λόγου και της βίας, οι ιθαγενείς μορφώθηκαν σιγά σιγά, δοκίμασαν τις ιδέες και τις πραμάτειες του ιεραποστόλου, επεσκέφθηκαν την ίδια τη χώρα του και έφτιαξαν ένα χωριό πολύ πιο πλούσιο, πολύ πιο μορφωμένο… όπως ακριβώς τους έλεγε ο ιεραπόστολος ότι θα έπρεπε να είχαν κάνει. Και ο εθνικόφρονας ιεραπόστολος φαντάζει ακόμα πιο γελοίος όσο η χώρα από όπου «ήρθε», αλλάζει και μεταβάλλεται. Αλλά αυτός επιμένει ακόμα σε όνειρα άλλων εποχών γιατί έχει μάθει να υπακούει… Ο ιεραπόστολος βγάζει πλέον άναρθες κραυγές προσπαθώντας να ξαναβάλει τους ιθαγενείς στη σειρά. Και αυτοί υπακούνε ακόμη - ποιος ξέρει γιατί; Από το βάρος της συνήθειας, το φόβο της εξουσίας ή τη λύπηση, τον οίκτο.

Γιατί, για ποιο άλλο πράγμα αξίζει ο τωρασινός νεοελληνισμός εθνικισμός παρά για οίκτο; Αυτή η ιδεολογία που ξεκίνησε υποτίθεται για να αναβιώσει την αρχαία Ελλάδα και κατάντησε μια ιδεολογία της εξουσίας με ανασφάλειες που ξεσπούν με μοναδική συχνότητα σε γελοίες, πλέον, εκτονώσεις συλλαλητηρίων στυλ Νυρεμβέργης: Αυτοί, οι εθνικόφρονες απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων; what a joke όπως θάλεγαν και οι Βρεττανοί προστάτες τους. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν ο ηγεμονικός πολιτισμός της κλασσικής αρχαιότητας. Η ταυτότητα του Έλληνα ήταν τίτλος τιμής τότε… Οι Έλληνες μιλούσαν υπεροπτικά για τους εαυτούς τους και αποκαλούσαν βαρβάρους τους μη-Έλληνες. Δεν αντιμετώπιζαν τους εχθρούς τους σαν ύπουλους, καταχθόνιους συνωμότες. Η μονομαχία Αχιλλέα - Έκτωρα δεν ήταν μια μονομαχία καλού και κακού. Ήταν μια σύγκρουση ίσων, ένας αγώνας τιμής. Δεν φοβόντουσαν τη συρρίκνωση γιατί απλά ήταν τιμή να ήταν κάποιος Έλληνας.

Ήθελαν να είναι λίγοι σαν άνθρωποι του αριστοκρατικού ήθους όπως θάλεγε και ο Νίτσε. Και όταν κάποιος αρνιόταν την ταυτότητα που του πρότειναν, την τιμή να γίνει Έλληνας, ούτε τον λιθοβολούσαν, ούτε τον λογόκριναν. Όταν ο φιλόσοφος Ζήνωνας από την Κύπρο αρνήθηκε τον τίτλο του Αθηναίου η πόλη όχι απλά σεβάστηκε την επιθυμία του αλλά φρόντισε να γραφεί στον τάφο του η επωνυμία που αυτός - σαν γνήσιος Κύπριος - ήθελε: Ζήνων ο Κιτιεύς.

Τι σχέση μπορεί να έχουν αυτοί οι υπεροπτικοί ατομικιστές της αρχαιότητας με αυτή την γελοία εθνικοφροσύνη που για 150 χρόνια ζητιανεύει οπαδούς ανά την υφήλιο και εδάφη για να προσαρτήσει στο κράτος των Αθηνών; Και ιδιαίτερα στην Κύπρο που η εθνικοφροσύνη του νεοελληνισμού ξεκίνησε 3 φορές τα τελευταία 40 χρόνια να ξαναεφεύρει το πρόσωπο της και κατέληξε και τις 3 φορές στο νεοφασισμό. Τη δεκαετία του 40 ξεκίνησε σαν αριστερός λαϊκισμός για την ένωση και κατέληξε στην τρομοκρατία του Γρίβα το '58. Την δεκαετία του '60 ξεκίνησε σαν αμφισβήτηση του ρόλου της εκκλησίας στην πολιτική και κατέληξε στην 15η του Ιούλη. Τη δεκαετία του 80 ξεκίνησε με ήχους από το ρεμπέτικο, υπό την ευλογία του ΠΑΣΟΚ και με την εικόνα του Άρη Βελουχιώτη για να καταλήξει το 1992, να γίνει όργανο του Αρχιεπισκόπου και να βγάζει φασιστικούς κροασμούς για λογοκρισία και «εθνικό φρονηματισμό». Πρέπει να εθελοτυφλεί κανείς για να περιμένει οτιδήποτε άλλο από τον εθνικισμό στην Κύπρο. Είναι ένας γυμνός βασιλιάς - και κάτω από τα ρούχα φαίνεται ο σκελετός της εξουσίας σ’ αυτή την κοινωνία. Γιατί αυτή είναι η πραγματική ιστορία του εθνικισμού στην Κύπρο τον 20ό αιώνα. Η αναδόμηση της εξουσίας. Στο όνομα του ελευθεριακού λόγου της Αρχαίας Αθήνας η εθνικοφροσύνη έφτιαχνε και φτιάχνει δούλους. Γιατί η ίδια η εθνικοφροσύνη είναι η ηθική των δούλων, ο ακραίος φόβος για το διαφορετικό…

1968: Η Μαύρη Αυτονομία απέναντι στη ομοψυχία του Αμερικάνικου έθνους.

—

Οι άγνωστοι γείτονες Ο Έλληνας, ο Τούρκος και ο Κύπριος ιθαγενής

Αξίζει βέβαια πολύ περισσότερα η νεοελληνική εμπειρία. Όταν αποδοθεί η αρχαία Ελλάδα εκεί που αξίζει (στην παγκοσμιότητα) και το Βυζάντιο εκεί που του αρμόζει (σαν μια Μεσαιωνική πολυεθνική Αυτοκρατορία της Ανατολής) και οι νεοέλληνες απελευθερωθούν από τη δυναστεία του εθνικόφρονα λόγου, τότε απ' τον Μακρυγιάννη ως τον Βελουχιώτη και από τους ρεμπέτες μέχρι τους ροκάδες της δεκαετίας του 80 υπάρχει μια άλλη καταπιεσμένη πραγματικότητα.

Αυτοί οι απόγονοι της Πολυεθνικής Ρωμιοσύνης του Μεσαίωνα που έπλεξαν στα καταγώγια του Πειραιά τη μουσική των δερβίσηδων σε Ευρωπαϊκούς δρόμους που έδωσαν την τελευταία μάχη της Ευρωπαϊκής επανάστασης το 1949 στα βουνά του Γράμμου, που μετέφεραν το Μάη του '68 στους δρόμους της Αθήνας τη δεκαετία του 80… αυτοί οι άνθρωποι με το δικό τους πόνο και όνειρα, είναι επίσης ιθαγενείς του «εθνικού οράματος». Η φωνή τους πνίγεται στα κρατικά κανάλια και η μεταφορά των αποήχων τους εδώ πέρα - μια μεταφορά που οργανώνει με τεχνοκρατική ακρίβεια η Ελληνική πρεσβεία και οι νεκρόφιλοι συνεργάτες της, δολοφονούν την αυθεντικότητα του ήχου τους.

Υπάρχει μια άλλη Ελλάδα και μια άλλη Κύπρος απ' αυτή που κατασκευάζουν τα υπουργεία και οι εθνικόφρονες. Είναι και οι δυο ιθαγενείς μπροστά στον Εθνικό λόγο της εξουσίας. Αυτοί οι δυο ιθαγενείς είναι άγνωστοι μεταξύ τους. Όταν συναντηθούν δεν θάναι ούτε μητέρα-κόρη, ούτε αδέλφια. Δεν θα υπάρχει ούτε παράπονο ούτε ενοχή για το 74. Περιέργεια ίσως. Μετά την πτώση του εθνικού τείχους θα ανακαλύψουν ότι είναι γείτονες - ίσοι και διαφορετικοί. Και στο τραπέζι θα κάθεται και ο Τούρκος ιθαγενής. Και θα μιλήσουν όλοι μαζί για τους ξεκληρισμένους μουσουλμάνους της Κρήτης και τους ξεκληρισμένους χριστιανούς της Σμύρνης - για τους νεκρούς της Τόχνης και τους πρόσφυγες της Κερύνειας.

Θα πείτε βέβαια παρατράβηξε αυτή η φαντασίωση. Μα αυτά δεν είναι φαντασίωση… λάθος κάνετε… είναι το ειρωνικό χαμόγελο ενός ιθαγενή που ξέρει. Ενός απογόνου του Ζήνωνα αν θέλετε. Γιατί το «Κιτιεύς» όπως και το «Κύπριος» σήμερα ήταν, είναι και θα είναι θέμα αξιοπρέπειας.

Ιστορική περιπλάνηση: Η κρυφή αλήθεια της Αυτονομίας πίσω από την «εθνικιστική αναβίωση»

Η αμφισβήτηση που εκφράζει η κυπριακή ταυτότητα είναι μέρος μιας βαθύτερης Ιστορικής διαδικασίας. Πίσω απ' την υστερική αναβίωση του εθνικισμού σήμερα, κρύβεται μια άλλη ιστορική αλήθεια - η διαδικασία αποσύνθεσης/αποδόμησης των μεγάλων φαντασιακών κοινοτήτων που εκφράζουν τα έθνη. Η βίαιη (πολιτιστικά και στρατιωτικά) ενοποίηση ολόκληρων περιοχών υπό την κρατική ιδεολογία του έθνους τα τελευταία 200 χρόνια φαίνεται να βρίσκεται σήμερα σε διπλή κρίση - από τα μέσα και απ' τα έξω. Από τα έξω η ολοκλήρωση του καπιταλισμού σαν παγκόσμιου συστήματος έχει μετατρέψει τα σύνορα σε διοικητικές περιφέρειες μιας παγκόσμιας αγοράς. Η ίδια η εθνική κουλτούρα μετατρέπεται πλέον σε καταναλωτικό προϊόν-εμπόρευμα για την παγκόσμια κουλτούρα των Μέσω Μαζικής Ενημέρωσης. Οι εθνικές μυθολογίες μετατρέπονται σε θεάματα και τουριστικά σουβενίρ - είναι μάλιστα και μέρος του μεταμοντέρνου chic να τρως ethnic, να ντύνεσαι ethnic, να ακούς ethnic μουσική… και να σκοτώνεσαι ethnic θα μπορούσε βέβαια να συμπληρώσει κανείς.

Οι εθνικές διαμάχες, ωστόσο, φαντάζουν όλο και πιο παράλογες από τους δέκτες της τηλεόρασης - μοιάζουν αυξανόμενα με θρησκευτικούς πολέμους σε μια αθεϊστική εποχή. Τα έθνη θα παραμείνουν βέβαια για ένα διάστημα μια ιδεολογία συγκρότησης της εξουσίας σε τοπικό επίπεδο - αλλά η πιο διαβρωτική κίνηση γίνεται στο εσωτερικό τους. Τα ανομοιόμορφα κομμάτια (περιφέρειες, πολιτιστικές ομάδες, μειοψηφίες) που ισοπέδωσε το έθνος - κράτος, έχουν αρχίσει τώρα (στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της συγκρότησης υπερεθνικών ενοτήτων (όπως η Ευρώπη και η Βόρεια Αμερική) να διεκδικούν την αυτονομία της. Ο φόβος της αποσκίρτισης της Σκωτίας πλανιέται ακόμα πάνω από την Βρεττανία. Ο ίδιος φόβος πλανιέται και στην Ιταλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία κλπ. Φαίνεται ότι οι βαθυστόχαστοι πολιτικοί αναλυτές που για χρόνια τώρα έμαθαν να βλέπουν την πραγματικότητα μέσα από τα εθνικά χρώματα αδυνατούν να δουν τη νέα πραγματικότητα. Πόσοι λ.χ. αντιλαμβάνονται ότι ο εμφύλιος στη Γιουγκοσλαβία δεν είναι απλά αποτέλεσμα της «κατάρρευσης του κομμουνισμού» αλλά ουσιαστικά η διάλυση του έθνους των νοτιοσλάβων; Στις αρχές του 20ού αιώνα οι Κροάτες, οι Σλοβένοι και οι Βόσνιοι ήθελαν να ενωθούν με τη Σερβία.

Αυτή η διαδικασία εσωτερικής αποσύνθεσης των εθνών εμφανίζεται σήμερα, όπως θάλεγε και ο Μαρξ, με τα ρούχα του παρελθόντος. Σαν εθνικισμός. Όμως, οι ρίζες αυτών των αυτονομιστικών κινημάτων πάνε πίσω στα αντιεξουσιαστικά ρεύματα της δεκαετίας του 60. Τότε γεννήθηκε ουσιαστικά και ο όρος devolution που χρησιμοποιείται σήμερα για να περιγράφει αυτή τη διαδικασία αποσύνθεσης και ήταν τότε επίσης που η επαναστατική αριστερά έπαιρνε τις πρωτοβουλίες για την πολιτιστική αυτονόμηση των Οξυτανών στη Γαλλία, των μειοψηφιών στις ΗΠΑ, των ιθαγενών πληθυσμών κλπ. Αυτά τα κινήματα ονομάστηκαν ethnic (εθνιστικά-πολιτιστικά) σε αντιδιαστολή προς το εθνικά (national).

Η αυτονομία των συλλογικών υποκειμένων (πολιτιστικών ομάδων, μειοψηφιών, γεωγραφικών κοινοτήτων) είναι ουσιαστικά η απάντηση στον νεοεθνικισμό. Η σύγχρονη τάση αποσκίρτησης από τα έθνη κράτη, είναι ακόμα αιχμάλωτη του εθνικιστικού λόγου. Όταν όμως οι ιθαγενείς της εθνικής αποικιοκρατίας ξεφύγουν και από την ιδεολογική ηγεμονία του παρελθόντος θα ανακαλύψουν ότι η αυτονομία που διεκδικούν συμβαδίζει με την δυναμική της παγκοσμιοποίησης. Οι νέες αυτονομίες θα ανακαλύψουν τον πραγματικό τους δυναμισμό όχι σε «εθνικά καθαρές κοινωνίες», αλλά σε πλουραλιστικές ομοσπονδιακές πολιτείες. Θα ανακαλύψουν δηλαδή την κρυφή αλήθεια του συνθήματος των μειοψηφιών της δεκαετίας του 60: Ίσοι αλλά διαφορετικοί. Ο Άλλος, ο διαφορετικός, θα πάψει να είναι πηγή άγχους και θα γίνει πρό(σ)κληση για εξερεύνηση. Ερωτική συνάντηση.

Η Κύπρος σαν μεταμοντέρνα εμπειρία

Η αντίσταση των Κυπρίων στα εθνικά κέντρα είναι με αυτή την έννοια μέρος μιας παγκόσμιας διαδικασίας αυτονομοποίησης - η ιστορική πρόκληση να ξανασυναντηθούν οι Ελληνόφωνοι και οι Τουρκόφωνοι σε μια ενωμένη κοινωνία είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα της μεταμοντέρνας κυπριακής ταυτότητας. Και ίσως να είναι βέβαια και το πρώτο βήμα για να αναγνωρίσουν οι Έλληνες και οι Τούρκοι ιθαγενείς την κοινή τους κληρονομιά και να ξαναδημιουργήσουν την πλουραλιστική κοινωνία που υπήρχε στην περιοχή πριν πλακώσει η πανούκλα των εθνών, τον περασμένο αιώνα.

Αν κάποιος έλεγε πριν 70 χρόνια, το 1920, ότι οι Αυτοκρατορίες θα διαλύονται σε λιγότερο από 40 χρόνια, σίγουρα θα αντιμετώπιζε την οργή και την ειρωνεία των εθνικά σκεπτόμενων διανοούμενων της Ευρώπης. Το 1920 οι Αποικιοκρατίες φαίνονταν να διευρύνονται. Σήμερα είναι νεκρές. Αύριο, ίσως, αποδειχτεί ότι η περίοδος των εθνών σ’ αυτόν τον πλανήτη ήταν μια παροδική οδυνηρή εμπειρία. Ένα διάλειμμα 200 χρόνων. Ή ίσως μια μεταβατική στιγμή από τις παραδοσιακές αυτοκρατορίες στον κόσμο της μεταμοντέρνας Αυτονομίας. Αύριο ίσως ξαναδημιουργήσουμε πάλι, σε μεταμοντέρνο φόντο, τους παλιούς δρόμους με τους όπου γης περιπλανώμενους, να συμβιώνουν όπως την Αρχαία Αθήνα, την Αρχαία Αμαθούντα, τη Σμύρνη. Ήδη οι μεγαλουπόλεις των μητροπόλεων (η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο) μοιάζουν με προμυνήματα του πλουραλισμού των μεταμοντέρνων κοινωνιών. Ίσως αυτή να είναι η ιστορική αλήθεια της εξέγερσης των ιθαγενών. Η άνοιξη μιας νέας πραγματικότητας. Της συμβίωσης και του έρωτα με το διαφορετικό.

Και για την Κύπρο αυτό σημαίνει την άνθιση μιας πλουραλιστικής κοινωνίας σε μια γέφυρα πολιτισμού. Σε ένα χώρο που η ιστορία θα συμβιβαστεί, επιτέλους, με τη γεωγραφία.