Κυπριακό Κινηματικό Αρχείο
Cyprus Movements Archive
Kıbrıs Sosyal Hareket Arşivi

Πώς οι Κύπριοι έμαθαν ότι είναι Έλληνες ή για την καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης μέσα από την ισοπέδωση της ιστορικής μνήμης

ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Στην αρχαιότητα η Κύπρος είχε ένα αυτόχθονο πολιτισμό που φαίνεται να άνθισε από το 8,000 μέχρι το 1000 π.Χ. (είχε δηλαδή πολύ πιο μεγάλη ιστορία από οποιονδήποτε μετέπειτα). Οι αυτόχθονος Κύπριοι είχαν δική τους γλώσσα και γραφή και όπως δείχνουν οι πρόσφατες ανασκαφές στη Μέση Ανατολή είχαν αναπτυγμένες εμπορικές σχέσεις με τις γειτονικές χώρες. Μετά το 2000 π.Χ. άρχισαν οι εποικισμοί των Αχαιών και άλλων λαών της περιοχής (Φοίνικες) και η Κύπρος μετατράπηκε σε ένα νησί με πλουραλιστική φυλετική και πολιτιστική σύνθεση. Αυτός ο κυπριακός πλουραλισμός φαίνεται καθαρά από τις αναφορές τόσο του Ηρόδοτου όσο και του γεωγράφου Σκυλακα που ταξίδεψε στην περιοχή τον 4ο αιώνα π.Χ. Από την αναφορά του τελευταίου φαίνεται ότι οι αυτόχθονος Κύπριοι εξακολουθούσαν να υπάρχουν σαν αυτόνομη κοινότητα με έδρα την Αμαθούντα, μέχρι τότε.

Γενικά από ότι φαίνεται από τις αναφορές η συνύπαρξη των διαφόρων κοινοτήτων ήταν ειρηνική. Οι Κύπριοι διαχωρίζονταν με βάση την πόλη καταγωγής τους (Σαλαμιναίοι, Αμαθούσιοι κ.λ.π.), ενώ σαν σύνολο προσδιορίζονταν σαν Κύπριοι. Αυτό φαίνεται καθαρά από τις αναφορές των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων για την Κύπρο (βλ. ένθετο).

Η σημερινή αντίληψη ότι οι αρχαίοι Κύπριοι ήταν μέρος του Ελληνικού έθνους είναι μια προβολή των ιδεολογιών του 20ού αιώνα προς τα πίσω, όπως είχε δείξει στο κλασσικό του άρθρο «Factoids in ancient History» ο F. Maier. Αναμφίβολα οι κυπριακές πόλεις επηρεάστηκαν από τις Ελληνικές πόλεις.

Παρ’ όλα αυτά οι επιδράσεις ήταν ανάλογες με τις παγκόσμιες επιδράσεις που έχει σήμερα ο ηγεμονικός δυτικός πολιτισμός, δεδομένου το ότι ο Ελληνικός πολιτισμός της κλασσικής και Ελληνιστικής περιόδου ήταν ηγεμονικός στην Ανατολική Μεσόγειο. Και σίγουρα οι αρχαίες επιδράσεις στην Κύπρο δεν περιορίστηκαν μόνο στις Ελληνικές. Η Κυπριακή αρχαιολογία, όμως, μετά το 1960 έχει ουσιαστικά ρίξει όλο το βάρος της στους χώρους με εμφανή στοιχεία Ελληνικής επίδρασης, για «εθνικούς» λόγους. Αντίθετα οι επιδράσεις άλλων πολιτισμών αγνοήθηκαν. Η δε Αμαθούντα, το πολιτιστικό κέντρο των αυτοχθόνων Κυπρίων που είχαν δική τους γλώσσα και γραφή, αφέθηκε μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 70 στην ημι-παραγνώριση ώσπου άρχισαν οι ξενοδόχοι να κτίζουν και να θάβουν στα θεμέλια των ξενοδοχείων τους την ιστορική μνήμη. Βεβαίως σε θέματα μνήμης τίποτα δεν είναι τυχαίο - ιδιαίτερα όταν εμπλέκονται οι εθνικιστές που είναι φανατικοί για την δικιά τους «μνήμη».

ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Οι απόγονοι του Χεττίμ, οι Ρωμιοί και ο θρησκευτικός πλουραλισμός.

Κατά την Χριστιανική περίοδο οι Κύπριοι πέρασαν από διάφορες εναλλαγές κυβερνητών (Βυζαντινοί, Άραβες, Λατίνοι, Οθωμανοί). Ο τοπικισμός των Κυπρίων ήταν χαρακτηριστικός και σ’ αυτή την περίοδο. Οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί της Κύπρου ήταν οι πρώτοι (και οι μόνοι μέχρι τον 19ο αιώνα) που κατάφεραν να κερδίσουν Εκκλησιαστική αυτονομία από τα πατριαρχεία - η Εκκλησία της Κύπρου κηρύχτηκε Αυτοκέφαλη τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ο τοπικισμός ήταν βέβαια προϊόν της γεωγραφίας (του νησιώτικου χαρακτήρα) παρά της βιολογίας.

Οι εποικισμοί συνεχίστηκαν όπως και η βιολογική ανάμειξη των φυλών. Εκτός από τη μουσουλμανική μειονότητα, τους Αλβανούς, τους Εβραίους, τους Μαρωνίτες, τους Αρμένηδες και τους Λατίνους υπήρχαν οι Ορθόδοξοι (που ήταν τις περισσότερες φορές η πλειοψηφία) και οι οποίοι ονομάζονταν Ρωμιοί. Ανεξαρτήτως θρησκείας όμως οι κάτοικοι ονομάζονταν συλλογικά Κύπριοι. Απλά οι θρησκευτικές - πολιτιστικές ομάδες αντικατέστησαν τις πόλεις - βασίλεια σαν εσωτερικοί όροι διαχωρισμού.

Αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια της Λατινικής και Οθωμανικής περιόδου. Η αλλαγή αποικιοκρατίας από τους Λατίνους στους Οθωμανούς σήμαινε τη δραστική μείωση της καθολικής κοινότητας (που καταδιώχθηκε) και την αλματώδη άνοδο της Ορθόδοξης Εκκλησίας (των Ρωμιών) που ανακηρύχθηκε σαν η μόνη νόμιμη Χριστιανική εξουσία από τους Οθωμανούς. Ταυτόχρονα αυτή την περίοδο αναπτύχθηκε και η κοινότητα των Λινοβαμβάκων που ήταν ένα πολιτιστικό μείγμα Χριστιανισμού - μουσουλμανισμού.

Η πρώτη «μοντέρνα» ιστορία της Κύπρου γράφτηκε το 1776 από τον Αρχιμανδρίτη Κυπριανό. Αυτή η Ιστορία αποτελεί ένα μοναδικό ντοκουμέντο εκείνης της μεγάλης Ιστορικής περιόδου όπου η Κύπρος γνώρισε έναν πλουραλισμό πολιτιστικών-θρησκευτικών ομάδων μέσα στη συνολική γεωγραφική ταυτότητα του Κυπρίου. Σ’ αυτά τα πλαίσια η αναζήτηση της καταγωγής των Κυπρίων πήγαινε πίσω στην Βίβλο. Στην Εβράίκή-Χριστιανική παράδοση οι Κύπριοι εθεωρούνταν απόγονοι του Χεττίμ. Ουδεμία αναφορά βεβαίως σε. Έλληνες - και είμαστε μόνο 200 χρόνια πριν από το 1992. Λέει λοιπόν ο Κυπριανός: «Πόθεν έχουσιν την αρχήν των οι Κύπριοι».

Εξ αρχής οι Κύπριοι έλαβον μετά τον κατακλυσμόν την αρχήν αυτών, και γέννησίν, από τον πρώτον οικιστή της Νήσου χεττίμ, έγκονον του Νώε, εις τον καιρόν όμως των βασιλέων θεών, ήνθησαν άνθρωποι πολλά ευγενείς εις ωραιότητα και ευταξίαν του σώματος, τους οποίους οι ξένοι ονόμαζον θεούς και θεάς και κατά αλήθειαν ωσάν να μην ήτον γεννημένοι από ανθρώπους θνητούς, λέγει ο σοφός ιστορικός Γουλιέλμος εκ Παριζίου, και γράφει εις τα συγγράμματά του, πως οι Κύπριοι έλαβον την γενεαλογίαν των από δαίμονας, όχι μόνον διά το κάλλος, και την ευάρμοσστον αρμονίαν του σώματος, αλλά προς τούτοις διατί έβλεπε, πως οι άλλοι ξένοι λαοί, ήτον σχεδόν ωσάν αναγκασμένοι να σέβονται, και να προσκυνούσιν αυτούς τους ημίθεους Κύπριους. Κατά δε τους χρόνους του μεγάλου Κωσταντίονυ, επειδή σχεδόν ερημώθη η Κύπρος από κατοίκους, ο Μ. Κωσταντίνος εκάλεσεν από τα πρός της Νήσου ανθρώπους, φιά να εργάζονται την γην, οι οποίοι ήταν όλοι Ρωμαίοι, και ούτω πάλε εκατοικήθη η Νήσος, οι δε μετοικήσαντες εις αυτήν, άλλοι ήλθον από την Αίγυπτον, άλλοι από την Ιουδαίαν και Συρίαν, και Κιλικίαν, Καππαδοκίαν, και Παμφυλίαν, και πολλοί άλλοι ήλθον από την Κωσταντινούπολιν.

Και μια μικρή ιστορική αναφορά στη δημογραφία: Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που παραθέτει ο Κυπριανός οι Χριστιανοί ήταν μειοψηφία τότε (1776).